حسن بن نوح هندیبهروچیبَهروچی (بَروچی)، حسن بن نوح بن یوسف هندی، عالم و مؤلف مشهور اسماعیلی قرن دهم می‌باشد. ۱ - مذهب بهروچیوی از پیروان شاخه مُستَعلَوی ـ طیّبی فرقة اسماعیلیه که در هند به بُهره مشهورند، بود. ۲ - محل تولد بهروچیدر اواسط قرن نهم، در شهر خَمبهات ( کَمبی کنونی) واقع در گجرات زاده شد. ۳ - تحصیلات اولیه بهروچیسالهای جوانی و تحصیلات اولیه را در همانجا، که از مراکز مهم دعوت اسماعیلیان طیّبی در هند بود، گذراند. ۴ - وجه تسمیه بهروچیدلیل انتساب وی به بهروچ ( بروچ ) معلوم نیست. ۵ - عزیمت بهروچی به یمنبهروچی نیز مانند عده دیگری از اسماعیلیان طیبی هند، برای تکمیل تحصیلات دینی خود در رشته‌های مختلف « علوم الدعوة » حدود سال ۹۰۴ به یمن ـ که مرکز اصلی دعوت و محل اقامت داعی مطلق اسماعیلیان طیبّی بود ـ عزیمت کرد. سالهای بسیاری را در یمن گذراند و در ضمن شبه جزیره عربستان را سیاحت و مکه و مدینه را زیارت کرد. ۶ - استاد بهروچی در یمندر یمن در مجالس درس حسن بن ادریس (متوفی ۹۱۸) بیستمین داعی مطلق اسماعیلیان طیّبی، شرکت جست؛ همچنین با علی بن حسین بن ادریس و محمد بن حسن بن ادریس، بترتیب بیست و دومین و بیست و سومین داعیان مطلق، روابط دوستانه‌ای برقرار کرد. ۷ - بهروچی از مدرسان اسماعیلیان در یمنپس از چندی، جزو مدرّسان حوزه علمی اسماعیلیان در یمن شد. ۸ - شاگردان بهروچییوسف بن سلیمان (متوفی ۹۷۴)، یکی دیگر از فضلای اسماعیلیان هند که بعداً به عنوان اولین اسماعیلی در هند به مقام بیست و چهارمین داعی مطلق طیّبیان منصوب شد، از شاگردان وی بود. ۹ - وفات بهروچیبهروچی در یازدهم ذیقعدة سال۹۳۹ درگذشت. ۱۰ - مهمترین اثر بهروچیمهمترین اثر بهروچی کتاب الازهار و مجمع الانوار الملقوطة من بساتین الاسرار است. ۱۱ - مشخصات کتاب بهروچیاین اثر که در حدود سال ۹۳۳ آن را در هفت مجلد تألیف کرد، گزیده‌ای است از آثار مؤلفان متقدم اسماعیلی که بسیاری از آن‌ها اکنون مفقود است، ازینرو کتاب الازهار در میان آثار اسماعیلی اهمیت خاصی دارد. همچنین قسمت‌هایی از آثار مؤلفان غیراسماعیلی، مانند شیعیان زیدی، خاصه در شرح حال و مناقب حضرت علی بن ابیطالب علیه‌السلام در این کتاب نقل شده است. تاکنون فقط جلد نخستین این اثر به چاپ رسیده است. [۱]
حسن بن نوح بهروچی، کتاب الازهار، ج۱، ص۱۸۱ـ ۲۵۰، در منتخبات اسماعیلیه، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸.
بهروچی در مقدمه کتاب [۲]
حسن بن نوح بهروچی، کتاب الازهار، ج۱، ص۱۸۶، در منتخبات اسماعیلیه، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸.
پس از شرح حال خود، از کتبی که در یمن نزد بیستمین داعی مطلق مطالعه کرده، فهرست کاملی آورده که در نوع خود بی‌نظیر است.
۱۲ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ج ۲، ص۳۳۹ـ۳۴۱. (۲) حسن بن نوح بهروچی، کتاب الازهار، در منتخبات اسماعیلیه، چاپ عادل عوا، دمشق ۱۹۵۸. (۳) اسماعیل بن عبدالرسول مجدوع، فهرسة الکتب و الرسائل، چاپ علینقی منزوی، تهران ۱۳۴۴ ش، ص۷۷ـ۸۸. (۴) Asaf A A Fyzee, "The study of the literature of the Fatimid Da ـ wa", in Arabic and Islamic studies in honor of Hamilton A R Gibb , ed G Makdisi, Leiden ۱۹۶۵, ۲۳۳-۲۴۲;. (۵) W Ivanow, Aguide to Ismaili literature , London ۱۹۳۳, ۶۵-۶۶;. (۶) idem, Ismaili Literature: a bibliogrephical survey , Tehran ۱۹۶۳, ۸۳-۸۸;. (۷) Ismail K Poonawala, Biobibliography of Isma ¦ i ¦l i ¦literature , Malibu, Calif ۱۹۷۷, ۱۷۸-۱۸۳. ۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهروچی »، شماره۲۲۵۹. |